Sevgili aileler, uzun ve zorlu bir hamilelik döneminden geçtiniz. Bebeğinizi doğar doğmaz sağlıklı bir durumda kucağınıza almak, evinize götürmekle ilgili planlar yaptınız. Ancak bebeğiniz bazı nedenlerle anne karnında geçirmesi gereken süresini doldurmadan zamanından önce (prematüre) doğdu. Erken doğan bu yenidoğan bebeklerin bir kısmı yoğun bakım servisine yatırıldı. Bu durumun sizin için zorlu bir süreç olduğunun farkındayız. Sizi bu süreç ve sonrasıyla ilgili bilgilendirmek istiyoruz. Erken doğan bebeklerin tüm organları zamanında doğmuş bir çocuğa göre daha hassastır. Erken doğmuş bebekler göz, akciğer, mide bağırsak sistemi gelişiminde sorunlar yaşayabilir. Bu bölümde erken doğan bebeklerin beyin ve sinir sistemiyle ilgili yaşayabileceği sorunlar ve sonraki dönemde takipleri anlatılmıştır.

Prematürite nedir?

Gebeliğin 37 ile 42. haftalarında (yaklaşık 9. ayında) annenin doğum sancısının başlaması ve suyunun gelmesiyle birlikte doğum eylemi başlar. Annenin ve bebeğin durumuna göre normal doğum ya da sezaryen ameliyatıyla doğum gerçekleşir. Gebeliğin 37. haftasından önce olan doğumlara erken doğum denir. Zamanından önce doğan bu bebeklere prematüre (zamanından erken doğmuş) bebek adı verilir.

Prematüre doğumlara hangi durumlar neden olur?

Erken doğan bebeklerin bir kısmında neden bulunamaz. Öncesinde erken doğum yapmış olmak, gebelikte enfeksiyon geçirmek, ikiz gebelik gibi çoğul gebelikler doğum eyleminin zamanından erken başlamasına neden olabilir. Gebelikte tansiyonun ya da şekerin yüksek seyretmesi, annenin rahim ve rahim ağzı ile ilgili sorunlar gibi bir takım nedenler, gebeliğin sürdürülmesinde soruna yol açan durumlar erken doğuma neden olabilir.

Prematüre bebekler hastanede yatarken hangi sorunlarla karşılaşırlar?

Prematüre doğan bebeklerin vücutları yeterince olgunlaşamayıp dış dünyaya hazır hale gelemediğinden doğduktan sonra birçok farklı sorun görülme ihtimali vardır. Bu nedenlerle erken doğan bebeklerin büyük bir kısmının doğdukları zaman kuvöze alınması ve bazen yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde izlenmesi gerekir.

Her prematüre doğan bebekte sorun gelişmez. Bebek ne kadar erken haftada doğmuşsa, kilosu ne kadar düşükse sorun gelişme olasılığı o kadar artar.

Prematüre bebeklerde akciğer gelişiminde yetersizlikler, kalple ilgili sorunlar, mide bağırsak sistemi ile problemler, kansızlık, kan şekeri düşüklüğü, tansiyon düşüklüğü, bağışıklık sisteminde zayıflık ve kanamaya yatkınlık görülebilir.

Prematüre Bebeklerde Yenidoğan Yoğun Bakım Yatışı Sırasında oluşabilecek beyin ve sinir sistemi ile ilgili Sorunlar Nelerdir?

Anne karnında beyin gelişimi tamamlanmadan doğan prematüre bebeklerin beyinlerinde farklı nedenlerle zedelenmeler gelişebilir. Yenidoğan döneminde beyinde birkaç farklı etkilenme gözlenir:

-Beyin içine kanamalar nasıl olur?

Prematüre bebeklerin beyni oksijensizliğe çok duyarlıdır. Ayrıca bu dönemde beyin damarlarının hassas yapısı nedeniyle kanamaya meyillidir. Tansiyondaki değişiklikler, kanın pıhtılaşmasındaki problemler, enfeksiyonlar gibi durumlarda beyin kan akımında sorun olabilir. Beyin hızlıca etkilenir ve beyin kanaması gözlenebilir. Genelde ilk bir hafta içinde farklı şiddette beyin içine kanamalar olabilir. Kanama şiddeti arttıkça ileriki dönemde görülebilecek sorun ihtimali artmaktadır.

-Beyin içine olan kanamalar beyin hasarı oluşturur mu?

Hafif düzeydeki kanamalarda bebeğin hiçbir şikayeti olmayabilir. Bazı bebekler ise kanamaya bağlı nöbet geçirebilirler. Beyin kanaması geçiren bebeklerin büyük bir kısmı sadece takip edilir, müdahale gerekmez. Kanama, beynin esnekliği nedeniyle erişkinlere kıyasla daha hasarsız iyileşebilir. Hafif şiddetli kanamalar kendiliğinde geriler, daha şiddetli kanamalar iyileşirken beyin içinde hasara ve çekilmelere neden olup beyin içinde sıvı akımını bozup hidrosefali denilen duruma neden olabilir. Kanamada ilerleme gözlenirse ya da hidrosefali durumlarında ameliyatla müdahale gerekebilir.

-Beyin içindeki beyaz madde hasarlanması nasıl olur?

Beyin içinde bulunan beyaz madde denen sinirlerin uzantılarının bulunduğu kısım prematüre bebeklerde oksijensizliğe, ani tansiyon iniş ve çıkışlarına karşı çok hassastır. Kan şekerinde düşme, enfeksiyonlar, solunum problemine bağlı oksijensiz kalmak beyaz madde hasarına neden olur. Beyaz maddede gelişen bu hasar “periventriküler lökomalazi” olarak adlandırılır. Beyaz cevher hasarına bağlı beyin gelişimi etkilenebilir. Çocuğun ilerleyen yaşlarında hem hareket kabiliyeti, hem zihinsel gelişimi etkilenebilir.

-Yenidoğan bebeklerde inme (felç) olur mu?

Zamanından erken doğan bebeklerin beyin damarlarında hassasiyet sonrası beyin içine kanamalar olabileceğini belirtmiştik. Bu kanamalar nedeniyle beynin o bölgesinin beslenmesi ve oksijenlenmesi bozulacağından bu kısımda zedelenme olabilir. Bazen geçici ya da kalıcı felç (inme) durumuna yol açabilir.

İnme durumuna yol açabilecek bir başka neden ise beyin damarlarında pıhtı oluşmasıdır.  Ayrıca vücudun başka bir bölgesinde oluşmuş bir pıhtıdan kopan parçaların kan akımı yoluyla beyin damarına ulaşması ve onu tıkaması sonrasında da inme olabilir. Kan akımı bozulunca o damarın beslediği beyin bölgesine kan yoluyla gelen besinler ve oksijen ulaşamaz ve hasarlanma olur.  

-Beynin incelenmesi amacıyla hangi tetkikler yapılabilir?

Beynin incelenmesi amaçlı bıngıldaktan ultrason cihazı ile bakılması işlemine transfontanel ultrasonografi denir. Prematüre bebeklere şikâyeti olmasa dahi hastanede yatarlarken transfontanel ultrasonografi ile değerlendirme yapılır. Beyin kanaması, beyinde su toplanması gibi bulgular bu şekilde saptanabilir. Bebekte vücudun bir tarafında güçsüzlük, nöbetler, uyanmama gibi belirtiler görülürse daha ileri tetkikler (beyin tomografi, beyin EMAR) yapılabilir.

Prematüre Bebeklerde Taburculuk Sonrasında Gözlenebilecek beyin ve sinir sistemi ile ilgili Sorunlar Nelerdir?

Prematüre bebeklerde beyinde etkilenen alana bağlı olarak bebeğin yaşı büyüdükçe hareketlerinde, algılamasında, görmesinde sorunlar yaşanabilir.

Serebral palsi denen, beyin felci olarak da bilinen, beyinde gelişen kalıcı hasar nedeniyle kaslarda sertlik ve buna bağlı yürümede ve ellerini kollarını kullanmada zorluk gözlenebilir. Özellikle kuvözde yatarken beyin kanaması ya da beyaz madde hasarı geçiren bebeklerde bu risk daha fazladır. Serebral palsi ile ilgili bu kitabın başka bir bölümünde ayrıntılı bilgiler verilmiştir.

Yenidoğan döneminde kanama, kan şekeri düşüklüğü gibi birçok farklı nedenle bebekler nöbet geçirebilir. Bu nöbetleri kontrol altına almak için tedavi amaçlı epilepsi ilaçları verilebilir ve bebek eve epilepsi ilacı ile taburcu edilir. Yenidoğan nöbetlerinin hepsi kalıcı değildir ve taburculuk sonrası takipte Çocuk nörolojisi uzmanı tarafından gerekli tetkikler yapılır, hastaların bir kısmının kullandığı epilepsi ilaçları kesilebilir. Bebeklerin bir kısmında ise epilepsi (sara hastalığı) kalıcı olabilir,  uzun süre boyunca epilepsi ilacı kullanması gerekebilir.

Çocukların ilerleyen yaşlarında öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, hiperaktivite, ders başarısında düşüklük, görme ve işitme problemleri, davranışsal ve psikolojik problemler gözlenebilir.

Prematüre Bebeklerin Taburculuk Sonrası Takibi Nasıl Yapılmalıdır?

Yenidoğan bölümünde yatışı sırasında hiçbir sorun yaşanmasa dahi erken doğmuş bebeklerin hepsi düzenli takip edilmelidir. Yaşıtlarına kıyasla gelişim basamaklarında gerilik açısından risk altındadırlar.

Beynin esnekliği, kendini toparlayabilme yeteneği yaşamın ilk yıllarında daha fazla olduğundan, takibi dikkatli bir şekilde yapılırsa sorunlar erken saptanır ve gerekli müdahaleler erken dönemde yapılabilir. Bu nedenle yenidoğan taburculuğu sonrası bu bebeklerin sıkıntıları olmasa bile beyin ve sinir sistemi sorunları ve gelişimi açısından düzenli olarak Çocuk nöroloji bölümünde takip edilmesi önemlidir.

Bu bebeklerin kontrollerinde hareket sistemi gelişimleri, zekâ gelişimi, sosyal gelişim alanları muayene ve gerek görülürse gelişimsel testler ile değerlendirilir. Sorun saptanan alanlara yönelik gerekli görülürse ilaç tedavileri verilebilir ya da fizik tedavi ve rehabilitasyona yönlendirilir.

Hülya Kayılıoğlu