Gelişim, anne karnında başlayan ve yaşamın sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Beyin gelişimi; ırsi özellikler, çevresel etkenler ve çocuğun etkin olma durumuna bağlı olarak gerçekleşir. Bu nedenle çocuklarla ilgilenen kişilerin kurduğu iletişim ve etkileşim onların her alandaki gelişimini etkiler.

Her çocuğun gelişimi aynı basamakları izlese de gerçekleştiği zaman açısından farklılık gösterebilir. Bu bölümde size sunulan bilgiler, birçok çocuk izlemi ile yapılan değerlendirmelerdeki çoğunluğu yansıtmaktadır.

Bu takip sürecinde çocuğunuzda neleri gözleyeceğiz? Yaşlara göre göstereceği gelişim özellikleri şu şekildedir;

0–3 AY ARASI GELİŞİM

• Karşısındakinin yüzüne bakar.
• Konuşup gülümserseniz, karşılıklı gülümser.
• Sese tepki verir, dinler ve geldiği yöne doğru bakar.
• Kucağa alındığında susar, sakinleşir.
• Agulama sesleri çıkarır.
• Kol ve bacaklarını eşit derecede hareket ettirir.
• Yüzükoyun pozisyonda yerden başını kaldırır.
• Kucağa alındığında kafasını dik tutar.
• Gözleri ile yakın mesafede olan, hareket eden objeleri izler.

3–6 AY ARASI GELİŞİM

• Kahkaha ile sesli güler.
• Arkasından bir ses çıkarıldığında dönüp bakar
• Kendi kendine ya da beslenirken ‘‘mmm,sss,ah,uf,ga,ma’’ gibi sesler çıkarır.
• Sevinç, heyecan gibi duygularını yüz ifadesi ile gösterir.
• Sırtüstü yatarken ellerini seyreder.
• Karşısında duran bir nesneyi başını çevirerek izler.
• Eline dokundurulduğunda bir nesneyi kavrar.
• Otururken önündeki nesne/oyuncağa uzanır.
• Ellerini birleştirir.
• Otururken başını dik tutar.
• Yüzükoyun yatırıldığında kollarından destek alarak başını kaldırır.

6–9 AY GELİŞİM

• Bir şey istediğini ağlamadan sesle ya da hareketle belli eder.
• Tek heceli sesler çıkarır ( da-da / ba-ba / ma-ma gibi).
• El çırpma, tel sarar vb oyunları taklit eder.
• Yabancılara korku, endişe ya da çekinme gibi davranışlarla tepki verir.
• Yere düşen oyuncak/nesneleri eğilerek arar.
• Nesneyi bir elinden diğer eline geçirir.
• İki elinde olan küçük nesne/oyuncakları birbirine vurur.
• Yüzükoyun yatarken sırtüstüne, sırtüstü yatarken yüzükoyun konumuna döner.
• Desteksiz oturur.
• Emekler. 

9–12 AY GELİŞİM

• Bay bay yapar.
• Kendisi de saklanarak ‘‘Cee’’ oyunu oynar.
• Anlamlı ve yerinde ‘‘ Baba, mama, dede gibi’’ 1-2 kelime söyler.
• Bildiği kişi ve nesnelerin adını, ‘‘gitti, ver, al’’ gibi basit komutları anlar.
• Örtünün altına saklanmış nesne/oyuncağı bulur.
• Bir kaba küçük nesneleri koyup, boşaltır.
• Küçük nesneleri tutarken baş ve işaret parmağını ‘‘kıskaç’’ gibi kullanır.
• Yatarken oturma pozisyonuna geçer.
• Tutunarak ayakta durur.
• Ayakta iken çömelerek oturma pozisyonuna geçer.
• Eşyalara tutunarak sıralar.
• Ellerinden tutulduğunda birkaç adım atar.
• İsmine dönüp bakar, ayırt eder.

13–18 AY GELİŞİM

• Çevresini aktif şekilde araştırır.
• Güldüren ve ilgi çeken hareketleri tekrarlar.
• İstediği şeyleri eliyle işaret ederek gösterir.
• Karşılıklı topu atarak/ yuvarlayarak oyun oynar.
• Hatırlatıldığında yasaklanan nesnelerin yanından uzaklaşır ve ‘‘cıs’’ der.
• ‘‘ Anne/baba nerede?’’ gibi basit soruları anlar.
• ‘‘ Anne, baba, mama’’ gibi söylediği kelimeler dışında 2/3 kelime söyler.
• İki elini kullanarak bardaktan su içer.
• Giydirilirken kol ve bacaklarını açarak yardım eder.
• Küçük nesne/oyuncakları baş ve işaret parmakları ile tutar/inceler.
• 10 saniye veya daha fazla destek almadan ayakta durur.
• Yardım almadan yürür.
• Eğilerek yere düşen bir eşya/oyuncağı alır.

18–24 AY GELİŞİM

• Basit ev işlerini taklit eder.( Giysileri silkelemek, toz almak gibi).
• Farklı etkinlikler yaparak başka bir çocuğun yanında oynar.
• Başka bir kişi ile lego, blok gibi oyuncaklarla oynanan oyunlara katılır.
• Mama sandalyesinde ya da altı değiştirilirken ihtiyacının karşılanmasını bekler.
• Bazen yaptıktan sonra altını ıslattığında haber verir.
• Çorap/ayakkabı gibi giysilerini çıkarır.
• Kendini doyurabilecek kadar kaşık çatal kullanır.
• Basit komutları yerine getirir (Al-ver, göster gibi).
• Sorulduğunda vücudunun bir parçasını gösterir.
• Adı söylendiğinde kendini gösterir.
• Nesneleri aynı nesnenin resimleri ile eşleştirir.
• Hayvan seslerini çıkarır ya da hayvanı isimlendirmek için sesini kullanır.
• ‘‘ Anne gel, su ver.’’ gibi iki kelimelik basit cümleler kurar.
• 2/3 tane küpten kule yapar.
• Kalem/çubukla kâğıda/toprak vb. karalama hareketleri yapar.
• Eline verilen topu havadan atar.
• Koşar.
• Yetişkin sandalyesine tırmanarak çıkar ve oturur.
• Tırabzan ya da duvardan kendi başına destek alarak merdiven çıkar.

2–3 YAŞ GELİŞİM

• İstendiğinde bir başka odadan nesne getirip götürür ya da bir kişiyi çağırır.
• Basit ev işlerine yardım eder (Mandal vermek, faraş tutmak gibi).
• Sorulduğunda tercih yapar.
• Ebeveyninin isteği üzerine müzik/hikâye etkinliklerine 5/10 dakika eşlik eder.
• 2/3 çocukla beraber oynar, ama karşılıklı değil, yan yana oynama şeklindedir.
• Hayali oyunlar oynar( Araba sürme-park etme, bebek esleme-uyutma gibi).
• Kendini tehlikelerden korur (Ateş, sivri mobilya, korumasız merdiven gibi).
• Kamış kullanarak bardaktan su içer.
• Ellerini yıkayıp kurular.
• Dişlerini fırçalamayı taklit eder.
• Çözüldüğünde yelek, hırka gibi giysilerini çıkarır.
• Tuvalete gitmek istediğini söyler.
• Üç parçalı şekil tahtasını tamamlar.
• Vücudunun bir parçası gösterilip sorulduğunda ismini söyler.
• Bildiği bir nesnenin/hayvanın resmi gösterildiğinde isimlendirir.
• Üç rengi ve geometrik şekilleri eşleştirir.
• ‘‘Evet, hayır’’ cevabı olan basit soruları yanıtlar.
• Konuşma sırasında ya da sorulduğunda ismini söyler.
• Sorulduğunda cinsiyetini bilir.
• Hareket ve iş belirten resimleri isimlendirir.
• İstendiğinde bir nesneyi başka bir nesnenin içine, üstüne ya da altına koyar.
• ‘‘Bu(o) ne?’’ soruları sorar.
• ‘‘Hangisi büyük?’’ diye sorulduğunda büyük olanı gösterir.
• Üç ya da dört kelimelik cümleler kurar.
• ‘‘Kim, ne, nerede?’’ sorusu içeren cümlelere cevap verir.
• 5/6 tane küp ile kule yapar.
• Kapıları kol/tokmaklarını çevirerek açar.
• Sayfaları teker teker çevirir.
• Model olunduğu takdirde düz/yatay çizgi çizer.
• Taklit ederek kağıdı ikiye katlar.
• Birbirine geçmeli oyuncakların parçalarını ayırıp takar.
• Olduğu yerde zıplar.
• Durmakta olan büyük topa dengeli bir şekilde vurur
• Geri geri yürür.

3–4 YAŞ GELİŞİM

• Diğer çocuklarla beraber oyun oynar ve onlarla oyuncaklarını paylaşır.
• Oyun sırasında diğer çocukların hareketlerini taklit ederek kurallara uyar.
• Tanıdığı kişilerle karşılaştığında onları selamlar.
• Gerektiğinde kendiliğinden ‘‘Lütfen’’ ve ‘‘teşekkür ederim’’ der.
• Tek başına yemeğini yer.
• Ayakkabılarını yardımsız giyip çıkarır.
• Büyük düğmeli kıyafetlerin düğmelerini açıp ilikler.
• Boyuna uygun olan askılara palto/ceketini asar.
• Sorulduğunda büyük-küçük, uzun-kısa, ağır-hafif olan nesneleri isimlendirir.
• Bir şeklin iki parçasını birleştirerek bütünü oluşturur.
• Model olunduğunda 5 nesneye kadar sayar.
• Birbiri ile ilişkili nesneleri bilir ve söyler ( Diş fırçası-diş macunu, tabak-çatal/kaşık gibi).
• Modele bakarak üç küp ile köprü yapar.
• Nesneleri kullanıldıkları yere ya da özeliklerine göre sınıflandırır.
• Sorulduğunda üç rengi isimlendirir.
• Üç şekli ( daire, kare, üçgen) isimlendirir.
• Anlaşılır ve akıcı konuşur.
• Birbirinden bağımsız iki komutu yerine getirir.
• Sorulduğunda adını ve soyadını söyler.
• Fiillerin geçmiş/gelecek zaman hallerini kullanır.
• Soru sorduğunda cümlenin sonuna soru eki koyar.
• Neden-sonuç ilişkisi içeren sorulara yanıt verir.
• En son ne yaptığını anlatır.
• Makasla düzgün olmayan gelişi güzel kesikler yapar.
• Kol ve bacakların kafadan çıktığı insan çizimi yapar.
• Kendisine doğru yuvarlanan büyük boy bir topa tekme atar.
• Tek ayaküstünde 2/3 saniye durur.
• Üç tekerlekli bisikleti kısa mesafeli kullanır.
• Merdivenleri bir yetişkin gibi ayak değiştirerek çıkar.
• Kendisine atılan topu iki eli ile tutar.
• Kalıp kullanarak çizimler yapar, şekiller çıkartır.

4–5 YAŞ GELİŞİM

• Bir sorun yaşadığında yardım ister (Yiyecek/içecek bir şey alırken ya da tuvalette iken).
• Yetişkinlerin sohbetlerine eşlik eder.
• Grup oyunlarında sırasını bekler.
• Toplum içinde kabul gören sosyal davranışları gösterir (Özür dileme, bir eşyayı alırken izin alma gibi).
• Kendi başına yardımsız giyinip, soyunur.
• Zamanında tuvalete giderek soyunma/altını silme/sifonu çekme/giyinmeyi yardımsız yapar.
• Yiyecekler için doğru araç gereç kullanır (Çorba/kaşık, salata/çatal kullanımı gibi).
• Öğretilen zehirli ve zararlı maddelerden kendini korur( Temizlik maddeleri-çamaşır suyu vb).
• Yetişkin refakatinde sözel ipucu ile doğru bir şekilde sofra kurar.
• İstenildiğinde belirli sayıda nesneyi eline alır( Sofra kurarken beş tane çatal al gibi).
• Nesneleri bir başka nesnenin önüne, arkasına ve yanına koyar.
• Bir nesne ile ne yapıldığını/kullanımını bilir.
• Bir resme bakıp sonrasında resimdeki 4 nesneyi hatırlar.
• Bildiği şarkı/şiir dizelerini tekrarlar.
• Sembolleri (harf/sayı) eşleştirir.
• Bir resimde eksik çizilen nesnenin parçalarını gösterip, isimlendirir.
• Gerçekleştirilen etkinliğe bağlı olarak günün zamanını söyler ( Kahvaltı etmek/Sabah gibi).
• ‘‘Kim, ne zaman, nasıl?’’ gibi sorular sorar.
• Konuşmalarında birleşik cümleler kullanır( Markete gittik ve alışveriş yaptık gibi).
• Zıt kavramlarla ilgili karşılaştırmaların son kelimelerini tamamlar ( Ateş sıcaktır, buz —).
• Bildiği bir hikayeyi ipucu almadan anlatır.
• Oyun hamurundan 2-3 parçadan oluşan şekiller yapar( Ağaç/ev vb.).
• Çizilmiş düz/eğik çizgi üzerinden makasla keser.
• Üç kısımlı adam çizer.
• Gösterilen O/+ şekillerini kopya eder.
• Tek ayaküstünde 4/6 saniye durur.
• Yön değiştirerek koşar.
• Denge tahtasında yürür.
• Tek ayağı üzerinde sıçrar.

5–6 YAŞ GELİŞİM

• Kendi ile ilgili duygularını ifade eder( Kızgın, üzgün, mutlu olma halinde).
• Arkadaş seçimlerini kendi başına yapar.
• Oyunlarında yetişkinlerin rollerini taklit eder(Evcilikte anne/baba olmak ).
• Bir yetişkinin gözetimi olmadan 4/5 çocukla paylaşarak oyun oynar.
• Bir hikayenin bir bölümünü kukla oynatarak ya da kendi rol alarak canlandırır.
• Kendisine bir hedef belirleyip, hedefi doğrultusunda etkinliğini sürdürür.
• Günlük ev işlerinden birini üstlenerek yerini getirir(Çöp dökme, sofra kurma gibi).
• Hava ya da bulunduğu duruma uygun olan giyeceği seçer.Sofrada yemek servisini kendi başına yapar.
• Kaşık, çatal ve bıçak kullanımını bir yetişkin gibi gerçekleştirir.
• Uyarı/hatırlatma olmadan yaya geçitlerinden kurallara uyarak geçer.
• Evinin yakınındaki okul, park ya da dükkana kendi başına gider.
• 20 nesneye kadar sayarak, kaç tane nesne olduğunu söyler.
• 1’den 10’a kadar olan rakamları isimlendirir ve sıraya dizer.
• İsmi söylenen 25’e kadar olan her hangi bir rakamı gösterir.
• Model olduğunda kare şeklini çizer.
• Basit bir labirenti destek almadan tamamlar
• Kendi sağını solunu bilir.
• Daha sonra ne olacağını bilir.
• Alfabedeki harflerin büyük/küçük yazılımlarını eşleştirir.
• Gösterildiğinde adını yazar.
• Az, çok ya da birkaç olan miktarları belirtir ve gösterir.
• Gün boyu yaşadığı deneyimleri anlatır.
• Daha önce dinlediği basit fıkraları anlatır.
• ‘‘Niçin?’’ kelimesi içeren sorulara açıklama yaparak cevap verir.
• 3-5 bölümden oluşan hikayeyi anlatır.
• Zaman kavramlarından ‘‘Dün’’ ve ‘‘ Yarın’’ anlamlı olarak kullanır.
• Anne ve babasına ait olan telefon numaralarını söyler.
• Bir resmi sınırları içinde kalarak boyar.
• Altı(6) kısımlı adam yapar.
• Model olunduğunda bakarak harfleri yazar.
• Makasla basit şekiller keser ve yapıştırır.
• Kendi başına ip atlar.Ayak değiştirerek sıçrar.
• İki tekerlekli bisiklete biner.

0-6 yaş dönemini neden ele aldık? Diye soracak olursanız,

YANIT;

Her çocuğun içinde ayrı bir evren vardır ve kendi evrenini keşfetmeye çalışan çocuklarımız için yapmamız gereken onların gelişim süreci konusundaki farkındalığımızı artırmaktır. Böylece onların bilinçli olarak yaşam temellerini atmaları adına en büyük destekçileri konumunda yer alıyoruz. Lütfen bunu yaparken çocuk yetiştirmenin eğlenceli ve büyüleyici bir uğraş olduğunu unutmayın.

VE BU GÜZEL UĞRAŞIN TADINI ÇIKARIN!

KAYNAKÇA

1. Yalaz, K., Anlar, B. Ve Bayoğlu, B.,( 2013). Denver II Gelişimsel Tarama Testi. Ankara

2. Marangoz, E.,(2003).Portage Gelişim Ölçeği. İzmir

3. Temel, F., Ersoy, Ö., Avcı, N. ve Turla A., (2004).Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı. Ankara

4. Savaşır. I., Sezgin, N. ve Erol, N., (1994). Ankara Gelişim Tarama Envanteri. Ankara

5. Ertem, İÖ., Gümüş Doğan, D. Ve Gül Gök, C. (1996).Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi. Ankara

6. Kapçı, EG., Küçüker, S. ve Uslu, Rİ. (2015). Erken Gelişim Evreleri Envanteri. Ankara

7. Bayoğlu, B. (2009).Gelişim Destek Planı. Ankara

Neşe Doğançelik