Elif Perihan Öncel

Bu rehber çocukluk çağı inmeleri ile ilgili aileler için hazırlanmış temel bilgiler içermektedir. Çocukluk çağında inme bulguları çok değişkendir bu nedenle sağlık merkezine başvuru ve tanı süreçlerinde gecikmeler yaşanabilmektedir. Bu rehber ile çocukluk çağı inmeleri ile ilgili farkındalık oluşturmak,  kişilerin sağlık profesyonellerine doğru zamanda erişimlerini sağlamak, erken teşhis ve tedavi ile daha yüz güldürücü sonuçların elde edilmesi için öneriler yer almaktadır. Daha detaylı bilgi almak için lütfen hekiminizle iletişime geçiniz.

İÇİNDEKİLER

• Beynimiz nasıl çalışır?
• İnme (stroke) nedir?
• Kimler inme geçirebilir? Çocuğum çok küçük, bu kadar küçük çocuklarda inme görülebilir mi?
• Damar tıkanıkları neden oluşur?
• Çocuklarda ne kadar sıklıkla görülür?
• İnme erişkin hastalığı değil midir? Çocukluk çağı inmeleri erişkinlerden farklı mıdır?
• Çocuğumda hangi belirtileri gördüğümde inmeden şüphelenmeliyim?
• Çocuklarda inme nedenleri nelerdir?
• İnme teşhisi nasıl konulur?
• Çocuğum inme geçirdi, acaba tekrarlar mı? Nelere dikkat etmeliyim?
• Girişimsel tedaviler ile ilaç tedavileri dışında neler yapabiliriz?
• İnme tedavisi nasıl yapılmaktadır?
• Geçici inme nedir?
• Çocuğumda inme sonrası ortaya çıkabilecek durumlar nelerdir?
• Çocuğumun bu süreci en iyi şekilde atlatması için neler yapmalıyım?

Sevgili Aileler;

Çocukluk çağı inmeleri, yenidoğan dönemi dâhil olmak üzere çocukluk çağında her dönemde görülebilmesi ve belirtilerin değişken olması nedeniyle fark edilmesi zor olabilir. Bazen ortaya çıkan bulgular sizler için korkutucu ve kaygı verici olabilir. Bu gibi durumlarda ne zaman sağlık profesyonellerine ulaşmalısınız? Neler yapmalısınız? Bu rehberle çocukluk çağı inmeleri hakkında farkındalık oluşturmak ve kısa bir bilgilendirme yapmayı amaçladık.

Beynimiz nasıl çalışır?

            Beynimiz kafatasımızın içerisinde yerleşmiş, beyin dokusu, kan damarları ve beyin omurilik sıvısından oluşmuş, kalpten düzenli olarak pompalanan kan akımı ile belli bir düzen ve ritim içerisinde çalışmaktadır. Beyin milyarlarca sinir hücresi aracılığıyla hareketlerimizi, algılarımızı, öğrenmemizi, hafızamızı, konuşmamızı, vücut ısımızı, kalp atışımızı, nefes alışverişimizi, denge merkezimizi kontrol eden önemli bir organdır. Beynimizde her görevden sorumlu bir merkez vardır ve bu merkezler birbiriyle iletişim halinde olup duyularımızla hareketlerimizin uyum içinde çalışmasını sağlar.

İnme (Stroke) nedir?

            İnme, beynimizin görevlerini düzenli bir şekilde devam ettirebilmesi için gerekli olan kan dolaşımının kesintiye uğradığı acil tıbbi bir durumdur. Bu durum beynimizi besleyen damarların tıkanması ya da beyin kanaması nedeniyle ortaya çıkar. Böylece beynin kan dolaşımı bozulur. Beynimizi oluşturan sinir hücreleri kan dolaşımı ile gelen besin maddeleri ile beslenemezse sinir hücreleri birkaç dakika içerisinde ölmeye başlar. Ölen sinir hücrelerinin görev yaptığı beyin merkezinde hasarlanma başladığında bazı belirtiler ortaya çıkar.

Kimler inme geçirebilir? Çocuğum çok küçük, bu kadar küçük çocuklarda inme görülebilir mi?

Küçük çocuklarda inme görülebilir. Doğum öncesi anne karnındaki dönemde, doğum sırasında veya doğum sonrası herhangi bir dönemde inme görülebilir. Yenidoğan döneminde en sık neden yenidoğanın atardamarlarındaki sorunlara bağlı olarak ortaya çıkan ve beynin bir kısmının kanlanmasının azalmasıdır. Bir diğer önemli neden ise beyin içerisindeki toplayıcı damarlardan bir kısmının tıkanması ve bu tıkanıklık sonrasında beynin beslenmesinin bozulması ile ortaya çıkar.

Çocukluk döneminde her yaşta inme görülebilir. Bu dönemde atardamarların duvarlarında çeşitli nedenlerle oluşan bozukluklar sonrası tıkanıklıklar oluşur. Kalp hastalıklarına bağlı inmeler görülebilir.

Damar tıkanıklıkları neden oluşur?

Damar iç duvarında oluşan bazı bozukluklar nedeniyle damar duvarı hasarlanır. Bu bölgeye pıhtılaşma hücreleri toplanır ve pıhtı oluşur. Böylece damar tıkanıklığı gelişir. Bir diğer nedeni ise doğuştan olan ırsi nedenlerle çocuğun kanında pıhtılaşmaya yatkınlık olmasıdır. Bazen kalp içinde veya vücudun başka bir bölgesinde damarlar içinde oluşan pıhtılar koparak beyne ulaşır ve beyin damarlarını tıkayabilir.

Çocuklarda ne kadar sıklıkla görülür?

            Çocukluk çağı inmeleri 100.000 çocuk içinde ortalama 10 çocukta görülmektedir. Yenidoğanlarda inme riski daha fazla olup 4000 canlı doğumda 1 görülür.

İnme erişkin hastalığı değil midir? Çocukluk çağı inmeleri erişkinlerden farklı mıdır?

            Her ne kadar erişkinlerde görüldüğünü daha sık duyuyor olsanız bile inme daha nadir olmak üzere çocukluk çağında da görülebilmektedir.

Çocuğumda hangi belirtileri gördüğümde inmeden şüphelenmeliyim? 

İnme bulguları hastanın yaşına göre değişkenlik göstermektedir. Eğer bebeğiniz

Yenidoğan döneminde ise:

• İnmeler herhangi bir belirti ya da bulgu göstermeyebilir
• En sık havale geçirme ile belirti verebilir. Bu her zaman kasılıp titreme şeklinde olmayabilir. Bazen bir taraflı kol ve bacakta atım şeklinde olabileceği gibi tekrarlayıcı ve tedaviye dirençli sara (epilepsi) hastalığı da görülebilir
• Bebeğin uyandırılamaması, zayıf ve güçsüz ağlaması
• Ağlarken yüzünün bir tarafının diğer tarafına göre az hareket etmesi
• Vücudunun bir yarısında hareket azlığı belirtiler arasındadır.

Erken çocukluk döneminde ise hafif bulgular gözden kaçabilir ancak özellikle gelişimin en hızlı olduğu ilk 2 yaşta:

• Takvim yaşına uygun olarak yapması gereken becerileri kazanamaması
• Vücudun sağ ve sol yarısı arasında güç ve hareket farkı
• 2 yaşından önce sağ el ya da sol el tercihi olması halinde mutlaka bir doktor tarafından değerlendirilmelidir.

 Daha büyük çocuklarda ise:

• Ani başlayan konuşma bozuklukları
• Hatırlayamama/kafa karışıklığı gibi ani bilinç değişiklikleri
• Bulanık görme/görme kaybı
• Tek taraflı kas güçsüzlüğü
• Kolda ya da bacakta uyuşma
• Dengesiz yürüme
• Çok şiddetli baş ağrısı
• Baş dönmesi ve kusma görülebilir.

Çocuğunuzda gördüğünüz yeni ve farklı bu durumun devam etmesi halinde 112’yi arayarak ya da sizlere en yakın sağlık kurumuna başvurarak çocuğunuzun bir hekim tarafından değerlendirilmesini sağlayınız.

 Çocuklarda inme nedenleri nelerdir?

Çocukluk çağı inmelerinde çocuğunuza ait nedenlerin yanında annenin gebelik sürecinde geçirdiği olaylar ve hastalıklar ile anneye ait risk faktörlerinin de ayrıntılı bir şekilde sorgulanması gerekmektedir. Çünkü anne ve bebek arasındaki alışveriş plasenta adı verilen halk arasında ‘bebeğin eşi’ olarak bilinen kordondan geçen kan akımı yolu ile sağlanmakta olup, bu akımda kesintiye neden olacak olayların inmelerin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.

Gebelik dönemi ile ilgili:

• Gebelik döneminde anne karnındaki bebeğin sıvısının azalması
• Bu sıvı ile anne-bebek arasındaki zarın enfeksiyonu
• Erken su gelişi
• Bebeğin eşinin rahim duvarından zamanı gelmeden erken ayrılması, uygunsuz yerleşimi, düzensiz kan akımının olması
• Doğum sırasında vakum uygulanması
• Acil sezaryen gerektiren durumlar
• Gebelik zehirlenmesi
• Pıhtılaşma problemleri

Yenidoğan /çocukluk dönemi ile ilgili:

• Çocukta bulunan kalp hastalıkları
• Enfeksiyonlar
• Boğulmaya neden olan durumlar
• Sıvı kaybı
• Genetik/ metabolik hastalıklar
• Damar bozuklukları
• Orak hücreli anemi gibi kan hastalıkları
• Tümörler, romatizmal bazı hastalıklar
• Pıhtılaşma bozuklukları
• Travmalar
• Bazı ilaç tedavileri çocuklarda inmeye neden olabilirler.

Ancak şu unutulmamalıdır ki çocuğunuzda bu hastalıklardan birinin bulunması mutlaka inme ile karşılaşacağı anlamına gelmez.

İnme geçiren her çocukta altta yatan bir neden saptanamayabilir.

İnme teşhisi nasıl konulur?

            Tüm belirtiler ve şikayetler öğrenildikten sonra muayene yapılır. Muayene ile saptanan bulgular ile inme durumundan şüphelenilirse;

Hastanın durumuna göre:

• Bilgisayarlı tomografi
• Manyetik rezonans görüntüleme (beyin EMAR (MRG)) ile beyin görüntülemesi yapılır.

Bu tetkikler sonrası inme durumundan şüphelenilirse damarda tıkanıklık olup olmadığının anlaşılması için damarları inceleyen tetkikler yapılabilir.

Altta yatan nedeni araştırmak için:

• Kan testleri (enfeksiyon taraması, pıhtılaşma testleri)
• Kalp incelemesi için ekokardiyografi (EKO)
• Kalbin ritim problemlerini değerlendirmek için elektrokardiyografi (EKG)
• Gerek duyulursa metabolik ve genetik testler yapılabilir.

İnme tedavisi nasıl yapılmaktadır?

Yenidoğan çocuklarda ortaya çıkan inmelerde tedavi daha çok sıvı desteği sağlanması, nöbet varsa tedavisinin yapılması gibi destek tedavilerini içermektedir. Kalp hastalığı veya pıhtılaşma ile ilgili bir hastalığı olanlarda ise kan sulandırıcı/inceltici ilaçlar kullanılabilmektedir.  

Çocukluk çağı inmelerinde ise kan sulandırıcı/ inceltici ilaçlar, pıhtı çözücü ilaçlar ile inmeye neden olan hastalığın düzeltilmesi ve destek tedavileri önerilmektedir. Pıhtının çıkarılması gibi bazı yöntemler uygulanabilmektedir. Belirtilerin başlanmasından sonraki ilk 6 saat içerisinde teşhis konulursa gerekli görülürse pıhtı çözücü ilaçlar kullanılabilir.

 Kanama sonrası oluşan inmelerde, kafa içi basıncı azaltıcı tedaviler, destek tedavileri ve kanamaya neden olan hastalığa yönelik tedaviler sağlanmalıdır. Tedavi sürecinde en önemli unsur erken tanı ve tedaviye hızlı bir şekilde başlanmasıdır.

Geçici inme nedir?

Çocuğunuzda görülen belirtiler geçici inme olarak adlandırılan, belirtileri 15 dakika ile 24 saat arasında sürebilen, kalıcı hasara yol açmayan bir durum olabilir. Bu nedenle inmenin nedeni saptanıp çocuğunuzun durumu kontrol altına alınıncaya kadar hastanede kalmanız en doğru seçenektir.

 Çocuğumda inme sonrası ortaya çıkabilecek durumlar nelerdir?

Çocukluk çağı inmeleri sonucunda bazı çocuklarda tek taraflı felçler, kas güçsüzlükleri gelişebilir. Anlama ve algılama sorunları, konuşma bozuklukları, sara (epilepsi) hastalığı ortaya çıkabilir. Bunun yanında öğrenme güçlükleri, dikkat eksiklikleri, gelişimsel basamaklarda gerilikler görülebilmektedir. Bazı hastalarda inme sonrası hasar ilerleyici olmamakla birlikte destek tedavilerinden istenilen fayda sağlanamayabilir. Bazı durumlarda yoğun fizik tedavi ve rehabilitasyon programları ile oldukça yüz güldürücü sonuçlar elde edilir. 

Çocuğum inme geçirdi, acaba tekrarlar mı? Nelere dikkat etmeliyim?

Kalp hastalığı olan ve damar bozukluklarına bağlı olarak inme geçiren çocuklarda tekrar riski olabilir. Altta yatan hastalığa göre tekrarlama riski değişmektedir. Bu nedenle tekrar riskinizi en aza indirmek için hekiminiz tarafından verilecek tedavi ve önerilere dikkat etmelisiniz. Çocukların önünde uzun bir yaşam süresi bulunmaktadır bu nedenle hayatlarının kalan dönemlerinde onları aşırı kilolu olmaktan korumak, bir spor ile dalı uğraşmaya teşvik etmek, düzenli beslenmelerini sağlamak ve sigara maruziyetlerini engellemek tekrar riskinin azaltılmasına katkı sağlayacaktır.

Girişimsel tedaviler ile ilaç tedavileri dışında neler yapabiliriz?

Çocukluk çağı inmeleri birden fazla bölümün ortak hareket etmesini gerektiren önemli bir süreçtir. Çocuk nörologları, kardiyoloji hekimleri, fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları, ortopedistler, çocuk psikiyatristleri /psikologları, konuşma ve öğrenme terapistleri, diyetisyenler bu sürecin önemli unsurlarıdır. Çocuğunuzun hastalığının nedeni belirlendikten sonra ilgili bölüm tarafından düzenli takiplerinizin yapılması önemlidir. Çocuğunuzun durumuna uygun fizik tedavi ve rehabilitasyon alması için başvuru yapmanız gereklidir. Bu programlar için sosyal haklarınızı edinerek birçok kamu kurumu ya da özel kuruluşlardan destek alabilirsiniz.

Çocuğunuzun durumuna uygun şekilde destek alabileceğiniz programlar:

• Fizik tedavi ve rehabilitasyon programları (kas gücünün artırılması ya da sertleşmiş kasların gevşetilmesi, denge ve yürüme desteği, ağrı dindirme)
• Ergoterapi (kas güçlendirme ve ellerle vücudun bir arada çalıştırıldığı, iki elin birlikte kullanılmasının sağlanarak ince hareketlerin geliştirilmesi, görsel algı becerileri yönelik hareketlerin geliştirilmesi, duyusal bütünleme)
• Konuşma terapisi
• Oyun terapisi
• Psikoterapi ve aile terapileri

Erken dönemde çocuğunuza sağlayacağınız rehabilitasyon ve destek programları ile günlük hareketlerinde gelişme sağlayabilir, okul başarısında artış ile sosyal hayata uyumunu kolaylaştırabilir, aile olarak daha konforlu bir hayat sürdürebilirsiniz.

Ancak unutulmamalıdır ki her hastalık ve tedavi süreci kişiye özeldir ve aynı tedavilere her hastanın vereceği yanıtlar farklı olabilmektedir. 

Çocuğumun bu süreci en iyi şekilde atlatması için neler yapmalıyım?

Değerli anne ve babalar;

Hastanede başlayan bakım tedavilerine dâhil olarak çocuğunuzun evde bakımı sırasında yapılması gereken fizik tedavi hareketlerini, beslenme kolaylıklarını öğrenebilirsiniz. Karşılaşabileceğiniz sorunlar ve çözümleri ile ilgili bilgileri en doğru kaynaktan edinmeli, notlar almalı ve çözüm bulamadığınız durumlarda sizi takip eden sağlık ekibinizle iletişim halinde olmalısınız.  Çocuğunuzun ve sizin hastane sonrası hayatınızda bir takım değişiklikler olacaktır. Bu süreçte;

• Çocuğunuzun maruz kaldığı çevresel uyaranları artırın (kitap okuyun, bilmece oynayın, müzik dinletin)
• Her iki elini kullanması gereken hareketler yapmasını sağlayın
• Duygusal değişikliklerini gözlemleyin, gerekirse destek alın
• Sevdiği bir hayvan edinin
• Okul sürecine uyumunu kolaylaştırmak için yavaş başlangıç yapın
• Öğrenme güçlüklerini özel eğitimlerle destekleyin
• Yararlanabileceğiniz sosyal haklarınız hakkında bilgi edinin
• Sizin gibi benzer olay yaşamış aileler ve çocukları ile iletişim kurun
• Her zaman pozitif olun, çocuğunuzu destekleyin ve kendiniz için mutlaka destek alın.

Unutmayın;

Birlikte daha güçlüyüz ve her zaman başarabiliriz.

Kaynakça:

1. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STR.0000000000000183
2. https://www.stroke.org.uk/sites/default/files/20170516_stroke_in_childhood_-_full_clinical_guideline_v3.2_final.pdf
3. https://www.asha.org/articlesummary.aspx?id=8589977349
4. https://www.heartandstroke.ca/-/media/pdf-files/canada/other/a-family-guide-to-pediatric-stroke-eng.ashx?rev=5f193826693e4acfbc149e9dc9fbc24e