HAREKET BOZUKLUKLARI NEDİR?

Hareket bozuklukları, kendi isteğimizle yaptığımız bir vücut hareketi sırasında veya kendi isteğimiz dışında olan amaçsız hareketlere verilen isimdir. Hareket bozuklukları durumunda beynimiz tarafından tasarlanmış olan hareketin hızı ve yönü istemediğimiz şekilde ve yönde değişmiş olabilir. Normal olmayan ve kafamızda planladığımız hareketle ilişkisi olmayan fazladan hareketler yapılabilir. Vücut duruş şeklinde bozukluklar görülebilir. Bazen normalmiş gibi görülen fakat çok hızlı, sık tekrarlayan ve beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan hareketler şeklinde ortaya çıkabilir.

Bu rehberde özellikle çocukluk çağında çok sık görülen distoni (istemsiz kasılma, kıvrılma, bükülme), tremor (titreme), ve kore ya da koreatetoz adı verilen hareket bozuklukları hakkında bilgi verilecektir.

TREMOR (TİTREME)

Tremor titreme anlamına gelir. Vücudun bir parçasında meydana gelen belli bir ritimde olan titreme hareketleridir. Titreme hafif şiddette olmak kaydıyla tamamen sağlıklı insanlarda olabilir. Uykusuzluk, açlık, heyecan ve öfke durumlarında artabilir.

Bununla birlikte titreme, hastalıkların belirtisi olabilir. Bazı epilepsi ilaçları titremeye neden olabilir. Teşhis için; titremenin hangi bölgede olduğu (ellerde, ayaklarda, kafada, gövdede) hangi durumlarda ortaya çıktığı (dinlenme halindeyken, hareket halindeyken) incelenir. Ayrıca titremenin şiddeti, yapılan günlük işleri aksatıp aksatmadığı önemlidir.  

Tremor (titreme) çeşitleri şunlardır:

İstirahat titremesi

Etkilenen bölgede herhangi bir istemli hareket olmadan görülen titremedir. Hasta ellerini dizlerinin üzerine hareketsiz bıraktığında görülür.

            Postural titreme

            Hastanın vücudunu bir duruş şeklinde sabit tutarken görülen titremedir. Hasta ellerini öne doğru uzatıp yere paralel tuttuğunda görülen titreme bu şekildedir.

             Hareket esnasındaki titreme

             Hasta iradesi dâhilinde bir hareket yaparken oluşan titremedir.

Çocukluk yaş grubunda en çok hangi tür titreme görülür?

Normal titreme

Çocukluk yaş grubunda en çok ellerde titreme şikâyeti görülür ve bu titremelerin çoğunda altta yatan bir hastalık bulunmamaktadır. Çocuklar en çok sağlıklı insanlarda normal olarak görülen titreme şikâyeti ile gelirler.

Esansiyel titreme (ailesel)

İkinci sıklıkta gördüğümüz titreme tipi esansiyel titremedir.  Herhangi bir yaşta görülebilir ama yaş arttıkça görülme sıklığı artar. Genellikle hastalar, titreme günlük işlerine engel olmaya başladığı zaman hastaneye başvururlar. Vücudun herhangi bir parçasında görülebilir. Sıklıkla elde tek taraflı olarak başlar. Zamanla her iki ele yayılabilir. Bazen kafada sallanma, seste titreme gibi durumlar görülebilir. Nedeni tam olarak bulunamamıştır ancak genetik (ırsi) olduğu düşünülmektedir. Genellikle ailede büyüklerde bu rahatsızlık görülür. Bu hastalar titreme dışında tamamen normaldir.

Başka hastalıklara eşlik eden titremeler

Bir hastalığın eşlik ettiği titreme beyin ya da beyincikte bir bozukluğa ya da genetik bozukluklara bağlı olarak ortaya çıkar. Bunların arasında Parkinson hastalığına bağlı titreme nedenlerden biridir. Parkinson hastalığında titreme istirahat esnasında ortaya çıkar, tek taraflı başlar ve para sayma hareketine benzer. Parkinson hastalığı çocukluk döneminde oldukça nadirdir genellikle yetişkinlik döneminde görülen bir hastalıktır.

Beyinciğin etkilendiği durumlarda titreme, hareket ile ortaya çıkar. Hasta hareketin sonlanacağı noktayı kestiremez. Örneğin asansörde düğmeye basarken parmağını istediği düğmeye yerleştiremez. Yürüme esnasında yalpalayarak yürüme görülür. Bazı durumlarda hasta ayağa kalktıktan birkaç saniye sonra bacaklarda görülen, vücudun sallanmasına yol açan titreme görülebilir. Hasta ayakta durduğu müddetçe devam eder, hastanın düşmesine yol açabilir. Otururken veya destek alındığında titreme ortaya çıkmaz, yürürken azalır. Genellikle 60 yaşından sonra görülür.

Beyninde dengemizi sağlayan bölgeleri tutan hastalıklar da titremeye yol açabilir.

Tiroid hormon bozuklukları, kan şekeri düşüklüğü, aşırı kafein tüketimi, vitamin eksiklikleri (özellikle vitamin B12) ve kullanılan bazı ilaçlar titremeye neden olabilir.

Nasıl teşhis konulur? Hangi tetkikler yapılır?

Titreme tanısı uzman hekim muayenesi ve gerekli görülürse yapılacak çeşitli tetkikler sonrasında konulur. Çoğunlukla şikâyetlerin öğrenilmesi, kullandığı ilaçların sorgulanması, aile sorgulaması ve muayene yeterlidir. Titremenin şekline ve eşlik eden başka şikâyetlerin durumuna göre beyin EMAR, kan sayımı, vitamin düzeylerinin ölçülmesi, guatr testleri ve daha ileri testler istenebilir.

Nasıl tedavi edilir?

Çocukluk çağındaki titremelerin çoğu iyi seyirli tedavi gerektirmeyen durumlardır. Altta yatan önemli bir hastalık olmadığı çocuğa ve aileye anlatılır. Ailesel titreme varsa, titremenin şiddetine göre tedavi düzenlenir. Günlük işlerini engelleyecek şiddette ise titremeyi azaltıcı ilaçlar verilebilir.

Diğer hastalıklara eşlik eden titremelerde öncelikle altta yatan hastalığa yönelik tedaviler verilir. Hastalık tedavisi uzun sürecekse veya altta yatan hastalığa özel bir ilaç yoksa titremeyi azaltacak çeşitli ilaçlar verilebilir.  

 KORE NEDİR?

Kore, genellikle gövdede, kollarda, bacaklarda meydana gelen istemsiz hareketlerdir. Çocukluk çağında en sık görülen türü Syndenham Koresi olarak adlandırılan tiptir.  Hastalık bir tür bakteriye bağlı boğaz enfeksiyonundan haftalar veya aylar sonra gelişir. Genellikle 5-15 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Kızlarda erkeklere göre iki kat daha sıktır. Çocukta önceden olmayan takıntılar, huzursuzluk, öğrenme güçlüğü ve aşırı hareketlilik başlar. Bu şikâyetler kore denilen hareket bozukluğu başlamadan önce ortaya çıkabilir. Konuşma bozuklukları, basit tikler görülebilir. Hastaların bir kısmında vücudun tek tarafında meydana gelir. Syndenham koresi akut romatizmal ateş dediğimiz çocukluk çağı romatizmasının sonucu ortaya çıkan bir hareket bozukluğudur. Syndenham koresi düşünülen çocukların çocuk kardiyoloji uzmanı tarafından muayene edilmesi gerekir. Kalp tutulumu varsa kardiyoloji doktoru tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Kore dediğimiz istemsiz hareketlerin tedavisinde farklı ilaçlar kullanılır. Tedaviye çoğunlukla iyi yanıt verir ve büyük oranda tamamen düzelir. Bazı hastalarda tekrar ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda takıntılar gibi psikiyatrik belirtiler kore düzelse bile devam edebilir. Bu durumlarda çocuk psikiyatri uzmanı tarafından da değerlendirilmesi önerilir.

Çocuklarda kore görülebilecek diğer bir durum yenidoğan döneminde tedavi edilmemiş ve/veya çok yüksek değerlere çıkmış sarılık sonrası beyin etkilenmesine bağlı serebral palsidir. Diğer durumlar içinde; çeşitli hormon bozuklukları, guatr, kan şekeri yüksekliği, bazı ırsi hastalıklara bağlı kore bulunur.

DİSTONİ NEDİR?

Distoni istemsiz, devamlı, tekrarlayıcı, bükücü, döndürücü nitelikte hareketlere yol açan kasılmaların olduğu bir hareket bozukluğudur. Distoni (istemsiz kasılma, kıvrılma, bükülme) yorgunluk, stress ile artar, uykuda azalarak kaybolurlar.

Hangi durumlarda distoni ortaya çıkar?

Aniden ortaya çıkan distonilerde ilaç alımı, enfeksiyon sonrası beynin etkilenmesi gibi durumlar sorgulanmalıdır. İlerleyici distonilerde özellikle yürüme esnasında, sabahları fazla olan distonilerde dopa adlı ilaca yanıtlı distoni akla gelmelidir. Genetik geçişli distoni yapan hastalıklarda aile öyküsü önemlidir. Pek çok tipi vardır. Başlangıçta bacakların kasılmaları ile başlayabilir, yürüme güçleşir ve düşmeler görülebilir. Zamanla kasılmalar vücudun diğer kısımlarına yayılır. Yürüyüş, konuşma ve kalıcı duruş bozuklukları gelişebilir.

Bunların dışında bazen altta yatan başka bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan ilerleyici distoniler vardır. Bazı metabolik hastalıklar, beynin özellikle hızlı ve ardışık hareketten sorumlu bölgelerine tutarak distoniye neden olabilirler. Altta yatan hastalığı bulmak uzun yıllar alabilir. Başlangıç olarak özel tedavileri olan hastalıklar için tetkikler istenecektir. Bunlar normal ise ayrıntılı tetkikler gerekebilir. Tetkikler sürerken ve/veya neden tam olarak bulunamasa bile tedavi sürecine başlanabilir.

Distoni tedavisi nasıl yapılır?

Çocukluk çağında başlayan distoni varsa dopa adlı ilaca yanıt veren distoni olup olmadığını anlamak için L-dopa ile tedavi denemesi yapılmalıdır. Bunun dışında distoni tedavisinde kullanılan çeşitli ilaçlar bulunmaktadır. Doktorunuz çocuğunuzun durumuna uygun ilaçları verecektir. İlaçların etkili olmadığı durumlarda botoks uygulaması yapılabilir. Distoni çocuğunuzun hayat kalitesini etkileyen, beslenme sorunlarına yol açabilen durumlara neden olabilir. Bu durumdaki bazı hastalarda derin beyin uyarımı denilen ameliyatlar kullanılmaktadır. Bu konuda doktorunuz sizleri ayrıntılı olarak bilgilendirecektir.

Yılmaz Akbaş